Badania przesiewowe

Badania przesiewowe wykonywane są w celu szybkiego wykrycia wczesnych etapów choroby. Przeprowadza się je u Pacjentów będących w wyższej grupie ryzyka.

Osoby chcące zrealizować badania przesiewowe kwalifikowane są na podstawie płci, wieku czy też obciążeń chorobami w rodzinie. Dla tych Pacjentów przygotowana jest właśnie specjalna diagnostyka. O niej słów kilka w niniejszym tekście.

Zamiast czytać – posłuchaj!

Mammografia – co powinnaś o niej wiedzieć?

W ramach NFZ mogą ją bezpłatnie wykonać Pacjentki między 50-tym a 69-tym rokiem życia. Z badania można skorzystać co 2 lata. Przy czym istnieją pewne, bardzo szczegółowo określone wskazania do wykonywania jej częściej, czyli co roku. Należy tu przede wszystkim wymienić obciążenie chorobami nowotworowymi.

Badanie można wykonywać już od 25 roku życia (także z refundacją NFZ). Istotne jest tutaj obciążenie genetyczne chorobami nowotworowymi gruczołu piersiowego w rodzinie.

USG gruczołu piersiowego – uzupełnienie mammografii

Pisząc na temat mammografii należy również wspomnieć o badaniu ultrasonograficznym gruczołu piersiowego. W Polskich warunkach USG piersi nie znajduje się na liście badań przesiewowych. Najczęściej wykonuje się je u młodszych Pacjentek. Ma to związek z samą budową piersi, które w młodszym wieku mają budowę gruczołową. Dzięki temu obraz powstający w badaniu ultrasonograficznym jest dużo łatwiejszy w ocenie.

Jeżeli chcecie wykonywać usg piersi, to zalecam, by robić to raz do roku. Pamiętajcie przy tym, że badanie ultrasonograficzne i mammografia się uzupełniają. Lekarz (rodzinny lub ginekolog) doradzi, które badanie będzie dla Ciebie optymalne.

Samobadanie piersi – wykonywać czy nie?

Otóż nie ma jednoznacznej odpowiedzi na to pytanie. Podobnie, jak wśród naukowców nie ma jednoznacznego stanowiska w kwestii badania mammograficznego. Według mnie lepsza jest większa samoświadomość w zakresie budowy własnych piersi, niż jej brak. Także TAK – badaj swoje piersi.

Cytologia – badanie w kierunku nowotworu szyjki macicy

W Polsce objęte są nim Pacjentki między 25-tym a 59-tym rokiem życia. Badanie na NFZ przysługuje raz na 3 lata. Jeśli występują czynniki ryzyka – zakażenie wirusem HIV, przyjmowanie leków immunosupresyjnych, zakażenie HPV – typem wysokiego ryzyka, to cytologię wykonuje się częściej, czyli raz do roku.

W oparciu o literaturę oraz wytyczne międzynarodowe uważam, że badanie to powinno być wykonywane co roku. Należy przy tym pamiętać, że nawet kobiety szczepione przeciwko wirusowi HPV, odpowiedzialnemu za część nowotworów szyjki macicy, nie są zwolnione z wykonywania cytologii.

Profilaktyka gruźlicy

To nie żart. W Polsce występuje takie badanie profilaktyczne. Zasadniczo obejmuje ono wszystkie osoby dorosłe. Wykonuje się je u Pacjentów mających kontakt z osobami chorymi na gruźlicę. Profilaktyką są również objęte osoby, posiadające konkretne wskazania medyczne do badania przesiewowego. Wasz lekarz rodzinnych z pewnością będzie najlepiej wiedział, kiedy takie badania należy wykonać.

Wśród moich Pacjentów, średnio co 3 miesiące zdarzają się osoby, które kieruję na badania profilaktyczne w kierunku gruźlicy. Najczęściej są to członkowie bliskiej rodziny Chorego, u którego zdiagnozowano właśnie gruźlicę, czasem współpracownicy.

Profilaktyka chorób odtytoniowych

Jej zadaniem jest wykrywanie przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (POChP) u osób dorosłych. Badanie polega na wykonaniu spirometrii płuc. Jeśli ktoś z Was miał wykonywane takie badanie w ciągu ostatnich 3 lat, to z takiej profilaktyki zostaje już wykluczony. Nie bada się również osób ze stwierdzonym już wcześniej POChP.

Badanie kierowane jest przede wszystkim do Pacjentów palących tytoń, będących między 40-tym a 65-tym rokiem życia.

Profilaktyka chorób układu krążenia

Pacjentom mającym odpowiednio 35, 40, 45, 50 i 55 lat lekarz rodzinny może zlecić wykonanie badań w POZ. Jest to m.in. oznaczenie stężenia cukru we krwi i poziomu lipidów – cholesterolu i trójglicerydów. Do profilaktyki chorób układu krążenia należy także zbadanie ciśnienia tętniczego, określenie BMI (pomiar wzrostu i wagi) oraz wywiad i badanie fizykalne.

Jest to niezwykle istotne. Należy bowiem podkreślić, że te proste badania umożliwiają wykrycie ryzyka choroby układu sercowo – naczyniowego. Mogą się również przyczynić do redukcji tego ryzyka oraz przekazania Pacjentowi zaleceń czy też wdrożenia odpowiedniego leczenia. Nie omijaj tych podstawowych badań!

Kolonoskopia – badanie w kierunku nowotworu jelita grubego

W ramach NFZ mogą ją bezpłatnie wykonać Pacjenci między 55-tym a 64-tym rokiem życia. Osoby z tej grupy otrzymują imienne zaproszenie na to badanie. Jeśli jednak go nie otrzymaliście, to nic straconego. Jeżeli bowiem w ciągu ostatnich 10 lat nie wykonywaliście kolonoskopii i mieścicie się w przedziale między 50-tym a 65-tym rokiem życia, to możecie się sami zgłosić na takie badanie.

Jeśli u krewnych I stopnia występowały nowotwory jelita grubego, to badaniem są objęci Pacjenci już po 45-tym roku życia. Jeżeli zaś występuje obciążenie rodzinne szczególnymi typami chorób jelita grubego, wówczas badania profilaktyczne wykonuje się już nawet od 25-tym roku życia. Jeśli w Twojej Rodzinie występują takie choroby, zgłoś ten fakt swojemu lekarzowi rodzinnemu.

Te badania przesiewowe w Polsce są refundowane przez NFZ tylko raz. Jeśli zaś chodzi o zalecenia ogólne, zgodne z wytycznymi międzynarodowymi, to wykonywanie kolonoskopii zaleca się wśród zdrowej populacji raz na 10 lat. Zwracam też uwagę, że wskazania międzynarodowe obejmują Pacjentów już od 50 roku życia. Podkreślić należy również, że w wielu krajach występują prostsze badania przesiewowe, wykonywane corocznie. Mam tu na myśli badanie na krew utajoną w kale. W Wielkiej Brytanii odbywa się ono raz na 2 lata. W wielu krajach zaleca się wykonywać go nawet co roku.

Gastroskopia – badanie górnego odcinka przewodu pokarmowego

Obecnie w Polsce nie ma zaleceń, co do wykonywania gastroskopii jako badania przesiewowego. Wykonuje się ją, kiedy istnieją określone wskazania. Przede wszystkim wymienić tu należy choroby górnego odcinka przewodu pokarmowego. Wskazaniami do wykonania gastroskopii są:

dolegliwości w nadbrzuszu (utrzymujące się pomimo leczenia lub w powiązaniu z innymi objawami sugerującymi poważną chorobę, w tym nowotwór, lub występujące u pacjentów >45. rż.);
utrzymujące się lub nawracające pomimo prawidłowego leczenia objawy choroby refluksowej przełyku;
utrzymujące się wymioty o nieznanej przyczynie;
ocena żylaków przełyku u chorego z nadciśnieniem wrotnym;
niedokrwistość z niedoboru żelaza;
dysfagia lub odynofagia;
podejrzenie czynnego krwawienia lub przebyte krwawienie z górnego odcinka przewodu pokarmowego;
ocena chorych z przewlekłą utratą krwi lub niedokrwistością z niedoboru żelaza w sytuacji, gdy podejrzewa się lokalizację patologii w górnym odcinku przewodu pokarmowego;
wyjaśnienie i ewentualna diagnostyka histopatologiczna zmian stwierdzonych w innych badaniach (np. pogrubienie ściany żołądka opisane w badaniu ultrasonograficznym lub tomografii komputerowej wykonywanych z innego powodu);
pobranie wycinków lub innego materiału do dalszych badań;
występowanie innych chorób, w których obecność zmian patologicznych w obrębie górnego odcinka przewodu pokarmowego może wpływać na zmianę sposobu leczenia;
rodzinna polipowatość gruczolakowa i rodzinnie występujący rak jelita grubego niezwiązany z polipowatością;
po chemicznym oparzeniu przełyku.

Gastroskopię wykonuje się zwłaszcza wtedy, gdy towarzyszy jej niepokojący wywiad w kierunku chorób nowotworowych. Jeśli więc widzisz u siebie wskazania do wykonania takiego badania, to porozmawiaj ze swoim lekarzem rodzinnym.

Badanie USG jamy brzusznej jako badanie wykrywające tętniaka aorty brzusznej

Zdecydowanie może być ono stosowane jako badanie przesiewowe u konkretnej grupy Pacjentów. Badania wykonywane są u mężczyzn w wieku 65 lat i powyżej, u których stwierdzono występowanie co najmniej trzech czynników ryzyka sercowo-naczyniowego, spośród wymienionych poniżej:

choroba wieńcowa,
palenie tytoniu,
nadciśnienie tętnicze,
hiperlipidemia,

Celem realizacji Ogólnopolskiego programu badań przesiewowych w kierunku tętniaka aorty brzusznej jest zwiększenie wykrywalności tętniaków aorty brzusznej. W latach 2018-2020 planowane jest objęcie badaniem przesiewowym 30 tys. osób. Na badania można zarejestrować się za pośrednictwem ogólnopolskiej infolinii, pod nr tel. (22) 417 13 25.

Badanie przesiewowe w kierunku wykrywania raka płuc

W Polsce realizowany jest również program badań przesiewowych dla osób szczególnie zagrożonych wystąpienie nowotworu płuc. Do tej grupy należą osoby:

pomiędzy 55. a 74. r.ż. palące nałogowo papierosy, którym nie udało się zaprzestać palenia na czas co najmniej 15 lat (dotyczy ostatniego okresu abstynencji)
pomiędzy 50. a 74 r.ż. palące nałogowo papierosy, którym nie udało się zaprzestać palenia na czas co najmniej 15 lat (dotyczy ostatniego okresu abstynencji) oraz dodatkowo:
- występuje/występowało u nich narażenie zawodowe na działanie pyłów i spalin;
- występuje/występowało u nich narażenie na radon;
- chorowały na raka płuca, chłoniaka, raka głowy i szyi lub nowotwory tytoniozależne;
- mają dodatni wywiad rodzinny (krewny pierwszego stopnia) w kierunku raka płuc;
- chorują na przewlekłą obturacyjną chorobę płuc lub włóknienie płuc.

Badanie to obejmuje wykonanie niskoemisyjnej tomografii komputerowej płuc, mające na celu wykrycie procesu nowotworowego na wczesnym etapie. Aby skorzystać z możliwości profilaktyki, osoby spełniające kryteria powinny zgłosić się do jednej z placówek objętych programem.

Aktualną listę placówek znajdą Państwo na stronie internetowej pacjent.gov.pl.

Badania przesiewowe: podsumowanie

Należy pamiętać, że badania przesiewowe nie są skierowane do wszystkich Pacjentów. Nie pomagają również w diagnozowaniu wszystkich chorób. Występuje wiele ograniczeń w wykonywaniu takich badań. Rozpoczęcie zbyt wczesnej diagnostyki nie daje gwarancji, że w późniejszym wieku nie wystąpią zmiany przednowotworowe. Należy więc o tym pamiętać i w przypadku wątpliwości porozmawiać ze swoim lekarzem rodzinnym.